”ხატოვან აღქმათა ობსერვატორიის” დღიურებიდან / ქრონოსის ახირებანი / ესსე

ქრონოსის ახირებანი

ესსე

*

იჭვი

დრო მირბის, დრო მირბის,

ფინიშამდე მისვლა არ ძალუძს,

ზოგ სივრცეს გვერდს უვლის,

სხვა სამყარო, რომ გადამალოს.

დროსა და სივრცეზე საუბარი კაცობრიობას მარადიულ თემად ექცა და ალბათ ასე გაგრძელდება ”უკუნითი უკუნისამდე”.

პირველი მცდელობა მოაზროვნე ადამიანის მიერ ამ თემის რეფლექსიისა ინდური მითოლოგიის, ვედების უძველესმა ნაწილმა, ”რიგვადამ” შემოგვინახა.

თავად, დრო-სივრცის ურთიერთკავშირი გააზრებულად და თვალსაჩინოდ უპანიშიდების ტექსტშია ასახული.

შემდგომ რა თქმა უნდა, ძველმა ბერძნებმა გამოიჩინეს თავი.

ნეტარი ავგუსტინე, პლოტინი, ევკლიდე დ სხვანი თავისებურად ცდილობდნენ კაცობრიობის დაკვალიანებას დრო-სივრცის მიმართ.

თუმც, ევკლიდეს ამგვარ საერთო ჩამონათვალში მოქცევა უხერხულია, რადგან მის მიერ წარმოჩენილმა სამგანზომილებიან სივრცეში, კაცობრიობა დღემდე ფუსფუსებს და მიუხედავად აინშტაინის ფარდობითობის ზოგადი თეორიის ღრმა ქმედითობისა, მას (სამგანზომილებიან სივრცეს) ვერ ელევა.

კლასიკური მექანიკის ფუძემდებლის ისააკ ნიუტონის მიხედვითაც, სივრცე ევკლიდურია. დრო კი – სამყაროს უცვლელი სიდიდეა, თავისთავად მიედინება… ისე კი, დროს არსებობასა და არარსებობაზე უამრავი ბრძნული გამონათქმებია.

აღსანიშნავია გერმანელი ფილოსოფოსის, მარტინ ჰაიდეგერის მიერ წარმოჩენილი ხედვა _ _”ეგზისტენციალური დრო” _ დროულობა”, რომელიც ყოფიერების საზრისის აღქმის თანმდევია. მას პერცეპტუალურ (აღქმით) დროსთანაც აიგიავებენ.  ”ეგზისტენციალური დრო” ყოფიერების ცვალობადობასთან, ადამიანის შემოქმედებით განწყობასთან არის დაკავშირებული და ხშირად ღრმად ინდივიდუალურია. რა თქმა უნდა, არსებობს ამ მსოფლმხედველობის უფრო სრული და მოცულობითი განზოგადოებაც.

დროს რაობის განსაზღვრის მცდელობები კვლავაც გრძელდება; ევრისტიკული მეთოდები, ხშირად იძლეოდა იმის საშუალებას, რომ თითქოსდა მიუღწევადი, ინდივიდის ცხოვრებისეული გამოცდილების, აღქმისა და გააზრების საფუძველზე შეცნობადი და მიღწევადი გამხდარიყო. მაგრამ. მე ამგვარი ”ხედვების” მიმოხილვას, ან ინტრეპეტირებას არ შევეცდები და პირდაპირ იმ ხანას მივადგები, როცა ჩვენს ყოფაში დამკვიდრებული, სამგანზომილებიანი სივრცე, XX საუკუნის დასაწყისში, ანრი პუანკარესა და გერმანე მინკოვსკის მეცნიერული გათვლების საფუძველზე, დრო-სივრცის კონტინიუმით შეივსო. და კაცობრიობა სრულიად ახალ რეალობაში აღმოჩნდა, თუმც, როგორც ერთ ჩემს ლექსში ჩავაქარაგმე, ძველი სამყაროს თვალსაჩინო მოაზროვნენი, ”ბრტყელ მიწაზე” ჩაისახნენ და არც გრავიტაციაზე, ანუ ფარდობითობის თეორიის მიხედვით ”სივრცის გამრუდებაზე” ჰქონდათ, რაიმე, ფიქრშესახები წარმოდგენა.

ახლა, აინშტაინის ციტატა გავიხსენოთ, რათა ჩემმა თხრობამ უფრო დინამიურად წაიწიოს წინ ანუ: ”დრო და სივრცე ჩვენი აზროვნების მოდელია და არა ის გარემო პირობები, რომელშიც ვცხოვრობთ” გაამხილა მან.

დრო-სივრცის კვლევისას სტივენ ჰოკინგმა აღნიშნა რომ იგი ”კვანტური გრავიტაციის ევკლიდეს მიდგომას”, ეყრდნობა და რეალური დრო, წარმოსახვითითაა ჩანაცვლებული, ამგვარი ”ინტერპრეტაციას” კი, თურმე, მეოთხე განზომილების ფუნქცია აკისრია; „ევკლიდეს მიდგომაში, წარმოსახვით დროში სამყაროს ისტორია ოთხგანზომილებიანი გამრუდებული ზედაპირია, დედამიწის ზედაპირის მსგავსად, მაგრამ ორი დამატებითი განზომილებით“.

მიაქციეთ ყურადღება განმარტების ფრაგმენტს ”ორი დამატებითი განზომილებით”. მე აღარ გამოვედევნები, ამ უდაოდ გამორჩეული მოაზროვნის შემდგომ მტკიცებულებებს, რა, როგორ და საიდან. აქ მთავარი ისაა, რომ სხვაგვარად იმარჯვა და ჩვენს რეალობაში დამკვიდრებულ ოთხ განზომილებას, კიდევ ორი წაუმატა.

არადა, ამ ბოლო დროს ”შვეიცარიელმა მეცნიერებმა მათემატიკური მეთოდების მეშვეობით გამოარკვიეს, რომ თავის ტვინი მრავალგანზომილებიანი გეომეტრიული სტრუქტურებისგან შედგება, რომლებიც ოთხ, შვიდ 11 განზომილებაშიც კი არსებობენ”.

და რადგან წარმოსახვაზე მიდგა საქმე, ეს აშკარა პროვოცირებაა, ჩემი რანგის მკვლევარის მიმართ. თანაც, ბოლო დროს, მეცნიერულ სფეროებში, საყოველთაოდ დაშვებულ რელატივისტურ მიდგომას თუ გავითვალისწინებთ, თამამად შემიძლია განვაცხადო, რომ დრო-სივრცე უსასრულოდ მრავალგვარია, აბა, ანგელოზებს და სხვა მათზე ბევრად უფრო დაწინაურებულებს, ამ სამყაროს ყოველი კუთხე-კუნჭულისთვის თვალის მიდევნება ნამდვილად გაუჭირდებოდათ… (კვანტური მექანიკის პირობაზე, მიკროსამყაროში არსებული მოვლენა _”სუპერპოზიცია”, მარტივად განსაზღვრავს ნაწილაკის, რამდენიმე მდგომარეობაში ერთდროულად ყოფნას.)

სხვათაშორის, მრავალი ფილოსოფიური მოძღვრებისდა მიუხედავად, დრო-სივრცის ფენომენზე საუბრისას, უცილოდ გასათვალისწინებელია ბუდიზმის მიმდევართა თვალსაზრისი, რომლის მიხედვით სამყარო უსასრულო მდინარეა; იგი მუდამ იყო; მასში არ არის, არც წარსული და მომავალი, მით უფრო დრო. და რაც მთავარია დღევანდელი მეცნიერული ხედვის მიერ, ასე ატაცებული ”დიდი აფეთქება”, არც კი მოიხსენიება. ამ მოძღვრებისდა მიხედვით ადამიანის ცნობიერება სამყაროს ნაწილია.

ისე, ეს ”დიდი აფეთქება”, ვთქვათ და მართლაც გათამაშდა, მაგვარი სცენარი, არ მგონია ასე მნიშვნელოვანი იყოს. ბევრად მნიშვნელოვანი ცნობიერებაა; წარსული, აწმყო და მომავალი კი, აშკარად ადამიანის ცნობიერებასთან არის დაკავშირებული და სრული შესაძლებელია, ჩვენთვის უხილავ პარალერულ სივრცეში, ამა თუ იმ ინფორმაციული ველისგან მატერიალიზირებული სამყაროც არსებობს და მოაზროვნე არსებათა მოდგმაც, თანმდევ პრობლემებს ეჭიდება. ეს იდეაც არახალია, მაგრამ ამგვარი რეალობის ხედვებიც სხვადასხვაგვარია… მთავარია, მათ გარკვეულ ნაწილს ე.წ. რეალურად ხილულ სამყაროში, საკეთილღეო პრაქტიკული გამოყენება ჰქონდეს,

ასე რომ, ჩვენ ჩვენსას ვცდილობთ, და სწორიცაა ადამიანი, როგორც მოაზროვნე არსება, თავად ბუნებით, არსითაა მოწოდებული მარადიული უსასრულობის შემეცნებისკენ; მარამ ჩვენ არ ვართ ერთადერთი გონიერნი, რომელიც სამყაროსა და სამყაროთა მრავალფეროვან კრებულს აკვირდება; და თავდაუზოგავად ცდილობს გაერკვეს, საიდან და როდის…

ყოველივე ეს, ამგვარი ”შემეცნებებით” დაინტერესებულ პირთა მიმართ ითქმის, თორემ ისე, დედამიწაზე მცხოვრები მილიარდობით არსება, ბევრად ”მარტივად” ცხოვრობს. და სიხარულისა და მწუხარების გააზრებაშიც, ბევრად მარჯვედაა დახელოვნებული.

ესეს დსაწყისში წამძღვარებული შაირი თუ კატრენი, ვინმეს უსაფუძვლო ახირებად, რომ არ მოგეჩვენოთ, შეგახსენებთ, რომ ორფიკოსთა (რელიგიური მოძღვრების ორფიზმის მიმდევრები, რომელთა შორის პითაგორელებიც იყვნენ) თანახმად,  დროის განსახიერება ქრონოსისგან იშვნენ ცეცხლი, ჰაერი, წყალი… და ქრონოსი ლამის სამყაროს დასაბამადაა მიჩნეული. და ამ ჩემს ”იჭვსაც”

დრო მირბის, დრო მირბის,

ფინიშამდე მისვლა არ ძალუძს,

ზოგ სივრცეს გვერდს უვლის,

სხვა სამყარო, რომ გადამალოს.

გარკვეული საფუძველი გააჩნია.

ეს გახლავთ თავისებური ახსნა იმისა, რომ ”დროს”, როგორც, გამორჩეულად მოქმედ პირს, სუბსტანციას, რომელიც, ასე ძლიერაა გამჯდარი ჩვენს ცნობიერებაში, და რეალურად გვშველის განვსაზღვროთ, კაცობრიობის მოღვაწეობის ეტაპები, თითქოსდა დამოუკიდებლად შეუძლია  სამყაროს მოდელირება, კორექტირება…

რატომაც არა, კაცობრიობა დრო-სივრცეში ვითარდება და არა ”ბრტყელ მიწაზე”. ვთქვათ, რასაც, ადრე სამგანზომილებიან სივრცეში, ვერ აღვიქვამდით, ოთხგანზომილებიან სივრცეში, ბევრად უკეთ ვაანალიზებთ. და დროთა შემდგომ, ”თერთმეტ განზომილებიან” მსოფლიოში, მოსალოდნელია, ბევრად წარმტაცად ვინავარდებთ, და ა. შ. ასე რომ ”დრო” შთამბეჭდავად და დინამიურად მოქმედი ”პირია”. იგი ყველგან და ყველაფერშია. ქრისტე ღმერთიც კი, გარკვეულ, დროსა და გარკვეულ სივრცეში მოევლინა სამყაროს.

თავად ის, რომ დედამიწაზე, მისი ფიზიკური მოვლინება, სადღაც რამდენიმე მილიარდი სინათლის წინ დაშორებული ეგზოპლანეტაზე მოხვედრილმა, ”მომავლის” ადამიანმა, შესაბამისი დაკვირვების შედეგად შეიძლება ცხადლივ იხილოს. ან ის, რომ  გრავიტაციული ტალღების მეშვეობით, სამყაროს ადრეული ეტაპების ხატოვანი აღქმაა შესაძლებელი იმაზე მიგვანიშნებს, რომ დრო განსაკუთრებული ფენომენია.

ამგვარი ”იჭვი” კიდევ უფრო მტკიცდება მაშინ, თუ საქვეყნოდ ცნობილი ინგლისელი ფიზიკოს-თეორეტიკოსის, ფიზიკის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატის  პოლ დირაკის, უკვე, თითქმის ახდენილ წინასწარმეტყველებას დავიმოწმებთ.

პოლ დირაკმა ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის დასაწყისში განაცხადა თუ არსებობს მატერია, უნდა არსებობდეს ანტიმატერიაც და მისგან შექმნილი ანტისამყაროცო.

თუ რა ვნებათაღელვა გამოიწვია მისმა წინასწარმეტყველებამ, კერძოდ, ჰიპოთეზამ პოზიტრონის _ ანტინაწილაკის არსებობის შესახებ, ამის მოძიება დაიტერესებულ მკითხველს, ინტერნეტში თავად შეუძლია.

ათეული წლების შემდეგ ფიზიკოსებმა შეძლეს ანტიმატერიის მიღება და მისი ექსპერიმენტალურ მახეში შეყოვნება. (სხვათაშორის, ანტიმატერია ენერგიის ძალზე ძლერი წყაროა. მარსზე სამოგზაუროდ 1 მილიგრამი ანტინივთიერებაა საკმარისი, თუმც მისი ამ რაოდენობით მოპოვება ჯერხანად, მხოლოდ ჰიპოთეტიკურია.)

მაგრამ, მე, უპირველესად, ამ მიდგომის საწყისი, ფილოსოფიური არსი  მიზიდავს.

ანუ ვარუდი იმისა, რომ სადღაც ანტისამყაროც ”გვემალება” გამართლებულია, (გინდაც ”უკუქცევადი” თუ”სარკე სამყარო”) სადაც ანტისივრცე და ”ანტიდროა”. ანუ დრო უკუღმა ტრიალებს. ხატოვნად, რომ აღვიქვათ, წარმოსახვით  ”მებიუსის ლენტზე” გადავინაცვლოთ.

მაშასადამე, სიცოცხლე აქაურ რეალობაში კი არ მთავრდება, არამედ, საპირისპირო ანტიმატერალურ სამყაროში განაგრძნობს შესაბამის ”მოგზაურობას”.

                                                                                                                                                            ჯ.გ.

***

იხილეთ _პოეზია / Поэзия / poetry _ /კვანტური იმპულსები /Квантовые импульсы / Quantum pulses / ჯ.გ. / Дж. Г. / J.G.

 *

© გახსოვდეთ!..
”საავტორო უფლება”

საძიებელი
The index

გადაფურცლეთ წიგნები და ჟურნალები... ჯანრი გოგეშვილი Look through books and magazines... Janri gogeshvili...

***
ჯანრი გოგეშვილი პროზა, პოეზია, ესსე (პუბლიცისტიკა), დრამატურგია, აუდიო-ვიდეო ... / Janri Gogeshvili Prose, Poetry, Essays, Articles, The drama, A-V
***
JANRI A GOGESHVILI (author) o n AuthorsDen

***